فرش جوشقان کاشان

جوشقان یکی از روستاهای اطراف کاشان میباشدکه فاصله حدود 60 کیلومتر تا کاشان دارد. آب وهوای خنک ومعتدلی دارد.این شهر برسر شاه راه تجاری مهمی واقع بوده که از کاشان به اصفهان متصل شده است. دلیل اینکه چرا فرش جوشقان اینقدر مطرح شده است این است که از طرفی نزدیک پایتخت صفویان یعنی اصفهان بوده است از طرفی هم در نزدیکی شهرکاشان که محل تفرجگاه درباریان بوده است قرار داشته است.

 این شهر از قدیم در زمینه هنر فرشبافی شهرت داشته وهم اکنون نیز در سطح جهان معروف شده است ومانند فرش کاشان بر سر زبان ها بوده است. بسیاری از مردم این شهر نیز به قالی بافی مشغول هستند .سابقه تاریخی این فرش ها به زمان قبل ازسلطنت صفویان باز میگردد.ولی انچه که ازتاریخ این قالی باقی مانده این است که شاه طهماسب صفوی به عنوان هدیه به محمد همایون پادشاه هندوستان یک قالی دست بافت جوشقان تقدیم کرد. آرتور پوپ ،جوشقان را محل استقرار کارگاه های سلطنتی که شاه عباس بنا کرده است میداند. شکوفایی صنعت فرش بافی در ایران در زمان صفویان مخصوصا شاه عباس صفوی بود. شاه عباس در کاشان واصفهان وتبریز کارگاههای قالی بافی برپاکرد واین صنعت را به تدریج رونق بخشید. این قالی به دلیل اینکه الیاف کاملا طبیعی است و بیدخوردگی فرش ممکن است اتفاق بیفتد.همچنین درصورتی که فرش دچار پارگی یا بیدخوردگی شود به راحتی با رفوگری یا مرمت فرش میتوان ان را مثل قبل درست کرد.

این فرش طی سالیان، طرح قدیم خودرا حفظ کرده وهنوز به همان سبک چندین سال پیش فرش بافته میشود.

قالی یافرش جوشقان زیبایی وطرح خاصی دارد وحتی میتوان گفت بافت متفاوت با سایر فرشها را دارد،این دلیل ها باعث شده اند که فرش جوشقان با سایر فرشها متمایز باشد. فرش جوشقان دارای استحکام وطول عمر بالایی است . در اصطلاح قالی بافان توپر است.این فرش از الیاف طبیعی پشم بافته میشود.شل بافت است اما محکم است.

حال چگونه فرش جوشقان را از سایرفرش ها تشخیص دهیم:

1)بافتشان درشت تر است. (گاهی در بافت از گره جفتی استفاده میکنند.)

2)از طریق استفاده از پشم دباغی ،رنگ غیر شفاف دارد وبدون نظم قیچی شده است .جنس پودشان نیز ضخیم تر است. (بافت زبر دارد)

3)بافت متداول این نوع فرشها درابعاد متوسط و کوچک است.

تفاوتشان باسایر قالی ها در این است که ساختمان دارهایی که استفاده میکنند پیچیده تر از دار قالی های شهر های دیگر است. یک جفت قالی  دوزرعی را در کنار هم میبافند.  تفاوت دیگرشان دراین است که از سه نوع پود در بافت این نوع قالی ها استفاده میشود .

قبل از اینکه وارد بحث نقشه فرش های جوشقانی شویم  این نکته را بگویم که نقشه فرش در هر منطقه ای به منطقه زندگی بافنده نیز مربوط میشود. مثلا کاشان ونایین به دلیل مناطق بیابانی نقشه های خاصی میبافند. در واقع مبحث تاثیر جغرافیا بر طرح  ونقشه فرش است.

نقشه بافت

وجه مشترکی بین تمام قالی های جوشقان وجود دارد و آن طرح شکسته است که در تمام قالی ها وجود دارد .در ترنج لوزی شکل هایی وجود دارد که درابتدا وانتها نقشه پنجه مانند به همراه دارد. محیط ترنج خطوط دندانه ای شبیه به اره دربر میگیرد.طرح قالی های کردستان وورامین نیز مثل قالی جوشقان است وطرحی شبیه مینا خانی است. در درون لوزی ودر مرکزآن،درگرداگرد گلی چهار پر ،لوزیهای کوچکی قرار دارند. گلهای ریزی که درون شبکه های لوزی قرار دارند ونقش گلی که در مرکز آن است که به محیط ترنج میچسبد .در طول  این نقشه ،شاخه های پرشکوفه ،گلهای چهار پر ،در ختهای بید مجنون در شکلی تجریدی درقالب لوزی شکل ارتباطی منطقی را بین نقوش مختلف پدید می آورند.

انچه که نقش اساسی در تزیین  حاشیه قالی های جوشقانی دارد طرح های نیمه هندسی ،گلهای نخل گونه ،شاخه های پر گل  وبرگهای تجریدی است.

همچنین طرح اصلی که درون ترنج ها استفاده میشود گلهای چهاربرگ ،طرازهای ذوزنقه  ای است وسایر طرازها در قالی های خراسان در حاشیه ها دیده میشود. 

نقوش گل انار ،سپیدار ،بابونه نیز در فرشهای جوشقانی بافته میشود.

ازنظر طرح شباهت به فرش های همدان دارد.همچنین فرشهای بافته شده در میمه نیز شباهت به قالی های جوشقان دارد وبه نام قالی میمه جوشقان به فروش میرسد. اما زیبایی ونفیس بودنش به اندازه قالی جوشقان نیست.

رنگبندی نقشه ورنگرزی الیاف

رنگ ها برای رنگ آمیزی الیاف ،طبیعی هستند واز گیاهان تهیه میشوند.برترین ویژگی این قالی ها استفاده از مواد موجود در طبیعت برای تهیه رنگ الیاف است. به طورمثال رنگ زرد از برگ مو حاصل میشود. به کار گیری رنگهای متضاد مثلا لاکی وآبی در بافت فرش سبب شده که چشم نواز شود.

قالی جوشقان راعموما با رنگ لاکی میشناسند ولی قالی های بارنگ زمینه آبی نیز در بین قالی ها دیده میشود.  ازرنگ هایی که عموما در این قالی ها استفاده میشود میتوان به لاکی ،آبی ،بیدمشکی ،نارنجی ،سفید،زرد و خرمایی اشاره کرد. حاشیه اصلی حاشیه ای تک رنگ به رنگ آبی وقرمز روناسی در قالی های جوشقان میبینیم.

چیدمان ست با این فرش بسته به رنگ غالب فرش دارد. مثلا اگر زمینه لاکی را انتخاب کرده اید لاکی به دلیل تیره بودن بارنگ های سفید ،گلبهی ،صورتی روشن و...ترکیب میشود وهارمونی زیبایی ایجاد میکند .اگر فرش آبی بود با رنگهای سفید،سرمه ای قابل ست شدن است. برخی از فرشها نیز زمینه سفید دارند وگلهای رنگی در بین آن وجود دارد میتوانید وسایل خانه را با گلهای قالی ست کنید .البته سفید به دلیل خنثی بودن با تمام رنگ های تیره ست میشود.

فرش های جوشقان به دلیل اینکه برایشان زحمت زیادی کشیده میشود.از تهیه الیاف تا زمان بافت با مشکلاتی رو به رو هستند از این رو قیمت اینگونه فرشها کمی گران هستند. دلیل گرانی زحمت بالایی است که فرد بافنده برای قالی کشیده است.

ارزش این فرش هاانقدر بالاست که  یک نمونه از آن را در موزه لندن نگهداری میکنند. این شاهکار از تهران تا لندن طرفدار دارد .شاید یکی از دلایلی که این همه طرفدار را به این فرش جذب کرده این باشد که از همان اولین قالی تاکنون ترکیب رنگ وهمچنین طرح این نوع قالی عوض نشده است.

 متاسفانه امروزه بافت این فرش ها نسبت به زمان قدیم کم شده است.این هنر باارزش واصیل لازم است حفظ شود واز یک نسل به نسل بعدی منتقل شود. تا همیشه شهر جوشقان را با نام قالی اش بشناسند. این نوع قالی ها به دلیل تفاوت هایی که با سایر قالی ها دارد باید سنتش حفظ شود. تا چند نسل بعد بتوانند از اصالت وتاریخچه شهر خود مطلع شوند.